EN1090 (lassen aan constructies in de bouwsector) : Algemene informatie

[Dimitri De Spiegeleer]

Wat is de EN1090?

Dit is een normenreeks, bestaande uit vijf delen (*), die de technische en administratieve eisen beschrijft waaraan een constructie uit staal, inox of aluminium moet voldoen.
(*): deel 4 bestaat reeds, maar is nog niet gepubliceerd. Deze handelt over dunwandige stalen elementen voor doeleinden zoals gevel- en dakbeplating.

De vier delen die wel in omloop zijn, zijn de volgende:
Deel 1: de administratieve bepalingen betreffende de conformiteit van constructieve onderdelen
Deel 2: de technische eisen voor staal en roestvast staal
Deel 3: de technische eisen voor aluminium
Deel 5: de technische eisen voor koudvervormde aluminium elementen en structuren voor doeleinden zoals dak-, plafond-, vloer- en gevelbeplating

De basis van deze norm (en van vele andere) is de Bouwproductenverordening.


Bovenstaande afbeeldingen zijn screenshots die genomen zijn van het Belgische voorblad van deze normen, maar de inhoud ervan is dezelfde in de hele Europese Unie.
Dus de informatie in dit topic is eveneens geldig voor NL!


Historiek (*)

• 11.02.1989: De Bouwproductenrichtlijn wordt gepubliceerd, de originele voorloper van de verordening. Deze heeft echter geen wettelijk verplicht karakter, en was dus meer "ter info".
• 9.03.2011: De Bouwproductenverordening wordt gepubliceerd, en wordt daarmee dus wet in alle Europese lidstaten. Elke lidstaat moet binnen een afgesproken termijn deze verordening omzetten in een nationale wet.
• 30.06.2012: Einde van de zogenaamde overgangsperiode, waarin alle bedrijven zich conform met de Bouwproductenverordening moesten stellen.
• Verlenging van deze periode, aangezien de toenmalige situatie er zodanig voor stond dat nog bijna niemand zich conform had gesteld.
• 30.06.2014: Definitief einde van de overgangsperiode
• 1.07.2014: Vanaf deze datum is de EN1090 een wettelijke verplichting, zonder uitzonderingen of gedoogbeleid

(*): Bovenstaande datums gelden voor België, voor Nederland kan dit even schelen maar veel zal dit niet zijn...
Wie hier meer info over heeft, mag dit altijd melden (graag met bron!) en dan pas ik bovenstaande gegevens wel aan.


Voor wie is de EN1090?

Voor alle fabrikanten / leveranciers / ... , die:

• In de bouwkundige of civieltechnische sector zitten
• Die (onderdelen van) constructies maken of bewerken
• In een werkplaats
• In staal, inox of aluminium
• Die blijvend verwerkt worden in een constructie
• Die op de Europese markt terecht komen

en

• Die niet onder andere normeringen vallen (zoals bijvoorbeeld verlichtingspalen)

Hoe weet ik of een constructie onder de EN1090 valt?

Eerst en vooral handelt de EN1090 uitsluitend over bouwproducten, met als definitie:
Elk product of kit dat wordt vervaardigd en in de handel wordt gebracht om blijvend te worden verwerkt in bouwwerken of delen ervan, en waarvan de prestaties gevolgen hebben voor de prestaties van het bouwwerk met betrekking tot de fundamentele eisen voor bouwwerken.
Een bouwwerk is ofwel bouwkundig ofwel civieltechnisch van aard,
een kit is een bouwproduct dat door één fabrikant in de handel wordt gebracht met ten minste twee afzonderlijke componenten die gecombineerd moeten worden om in het bouwwerk te worden verwerkt.

Onderstaande vragenlijst (met dank aan RH, AVI) geeft een indicatie of een constructie of een onderdeel onder de EN1090 valt:

• Is het een metalen component?
• Wordt de metalen component vervaardigd in een werkplaats?
• Wordt de metalen component op de markt gezet (= verkocht of zelfs gratis)?
• Is het een metalen component bestemd voor een gebouw of civiele constructie?
• Moet de metalen component lasten/krachten opnemen?
• Betreft het een "vaste" constructie waarin de component terecht komt?
• Kan de metalen component met Eurocodes berekend worden (zelfs wanneer hij met andere Codes of standaarden ook kan berekend worden) ?
• Is de metalen component "niet" expliciet genoemd als onderdeel van een DOC of DOP van een andere richtlijn of verordening (bijv. machinerichtlijn, PED, low voltage, ....) ?
• Is de metalen component "niet" expliciet onderworpen aan een andere richtlijn of verordening?
• Is de metalen component "niet" expliciet uitgesloten in het toepassingsgebied van de EN 1090 serie?

Indien op alle vragen positief wordt geantwoord, is CE-markering volgens EN1090 hoogstwaarschijnlijk (behoudens een enkele uitzondering) een verplichting.


Enkele voorbeelden van toepassingen die onder de EN1090 vallen

Onderstaande voorbeelden komen uit een intern document N753 dd. 24.11.2015 van de werkgroep CEN/TC 135 (de EN1090-werkgroep),
waarin een aantal voorbeelden van constructies expliciet worden onderverdeeld in al dan niet binnen het toepassingsgebied van de EN1090.
Deze voorbeelden vallen dus wel degelijk onder de EN1090:

• Balconies
• Balustrades (Barrier / Edge protection)
• Beams & Beam clamps (...)
• Bridges (road, railway, foot, pipe, ...)
• Buildings
• Canopy framing
• Carports
• Catwalks
• Crane structures (...)
• Handrails (Barrier / Edge protection)
• Mezzanine floors (+ Walkways)
• Pipeline and pipe supporting structures
• Sign and gantry girders
• Stairs without ETA
• Structural frames for buildings, warehouses, schools, hospitals, dwellings, industrial and agricultural sheds
• Trusses
• Winter gardens
• Green houses

Wat met de machinerichtlijn, PED/drukvaten, ... ?

Alle normen, richtlijnen en directives hebben hun eigen, specifiek toepassingsgebied. Er zijn echter een aantal voorbeelden waar de grens niet zo duidelijk te bepalen valt.
De ondersteunende constructies onder drukvaten en buisleidingen bijvoorbeeld, vallen wel degelijk onder de EN1090.
Walkways of roostervloeren rond machines, die achteraf erbij of errond gebouwd worden, vallen ook onder de EN1090 behalve indien deze worden "opgenomen" in de machine, en er dus nieuwe documentatie en een aangepaste risico-analyse van de machine worden opgemaakt (wat in de praktijk dus bijna nooit gebeurt).
Vragen hierrond kunnen altijd onderaan deze topic gesteld worden!


Hoe bepaal ik de uitvoeringsklasse voor staal en roestvast staal?

Eenmaal je zeker bent dat de constructie onder de EN1090 valt, bepaal je de uitvoeringsklasse aan de hand van onderstaande twee parameters (+ alle bijkomende voetnoten):

1: De gevolgklasse of Consequence Class (CC)

• CC1 (Laag): met kleine gevolgen voor het verlies van mensenlevens en kleine of verwaarloosbare economische, sociale of milieugevolgen
• CC2 (Midden): beperkte gevolgen voor het verlies van mensenlevens, aanzienlijke economische, sociale of milieugevolgen
• CC3 (Hoog): met grote gevolgen voor het verlies van mensenlevens of zeer grote economische, sociale of milieugevolgen

2: Het type van belasting: statisch of dynamisch



3: Bijkomende voetnoten:

Indien EXC1 is gespecificeerd voor een constructie, dan dient EXC2 toegepast te worden voor volgende types van componenten:

• gelaste componenten van materiaalsoort S355 en hoger,
• gelaste componenten die essentiëel zijn voor de structurele integriteit en die op de bouwplaats worden gelast,
• gelaste vakwerken van holle profielen waarvoor de uiteinden een profielsnede noodzaken
• tijdens de fabricatie warmvervormde of warmtebehandelde componenten

Bovenstaande tabel en voetnoten komen uit de Eurocode EN 1993-1-1 Annex C. Voor elk land binnen de Europese unie waar een dergelijke constructie terechtkomt, moet er gekeken worden of de nationale bijlage van de Eurocodes geen speciale eisen voorschrijft. Een deel van de Eurocodes mag slechts gebruikt worden indien deze vergezeld wordt van een nationale bijlage. Dit is daarom een belangrijke controle voor buitenlandse opdrachten.


Hoe bepaal ik de uitvoeringsklasse voor aluminium?
Nog aan te vullen, zie EN1090-3 en EN 1999-1-1 Annex A


Aan welke eisen moet een lascoördinator voldoen?

Er zijn drie niveau's van lascoördinatoren, namelijk:

• B of Basic Technical Knowledge
• S of Specific Technical Knowledge
• C of Comprehensive Technical Knowledge

Waarbij:
B overeenkomt met RWC-B (enkel voor staal!) of IWS (lasspecialist)
S overeekomt met IWT (lastechnoloog)
C overeenkomt met IWE of LPI (lasingenieur of laspraktijkingenieur)

De vereiste niveau's zijn aangegeven in de volgende tabellen van de EN1090:

EN1090-2 Tabel 14 (staal):




EN1090-2 Tabel 15 (roestvast staal):


Opgelet, hier geldt de voetnoot van tabel 14 niet, en dus dikkere kop- en voetplaten zijn niet toegelaten!


EN1090-3 Tabel 7 (aluminium):


Het type van toevoegmateriaal kan men terugvinden in Eurocode 9: "Ontwerp en berekening van aluminiumconstructies".
EN 1993-1-1 § 3.3.4 Tabel 3.5:

• Type 3: 3103
• Type 4: 4043A ; 4047A
• Type 5: 5056A ; 5356/5356A ; 5556A/5556B ; 5183/5183A

Wat is een DoP of een Declaration of Performance?

Een CE-markering wordt afgeleverd door de fabrikant wanneer het produkt is vervaardigd conform de EN1090.
Hiernaast dient er ook een verklaring van de producteigenschappen (of de zogenaamde DoP) opgesteld en overhandigd te worden. De template hiervan kan men terugvinden in de CPR. Ook staan er enkele voorbeelden (maar niet in de juiste vorm) in bijlage ZA.3 van EN1090-1.

Deze DoP kan men opstellen volgens 4 methoden (zie onderstaande tabel):



Deze 4 methoden kan men opdelen in twee soorten:

• MPCS: Manufacturer Provided Component Specification
• PPCS: Purchaser Provided Component Specification

Bij MPCS staat de fabrikant in voor het constructief ontwerp, bij PPCS staat de opdrachtgever hiervoor in.


Wat is ITC en ITT?

• ITC: Initial Type Calculation
• ITT: Initial Type Testing

Beide types zijn methodes voor het beoordelen van de constructieve kenmerken.
Bij ITC gaat men de constructie berekenen, bij ITT gaat men een prototype van de constructie beproeven tot als ze bezwijkt of tot als ze aantoont dat ze kan weerstaan aan een vooraf bepaalde belasting.
Bij zowel ITC als ITT dient men aan een aantal voorwaarden te voldoen. Meer info hierover kan je terugvinden in EN1090-1.


Mijn bedrijf is gecertificeerd, mag ik nu alles maken?

Gefeliciteerd! Op het certificaat staan echter een aantal gegevens, die duidelijk het toepassingsgebied omschrijven.

• Het bedrijf, uiteraard
• Het adres van de werkplaats: dit certificaat is een FPC-certificaat of een Factory Production Control systeem. Dit wil zeggen dat de processen in jouw werkplaats conform de eisen van deze norm gebeuren. Een andere werkplaats (ook van dezelfde fabrikant) kan andere merken of andere types van toestellen gebruiken, wat een andere methode van werken kan inhouden. Om deze reden moet elke werkplaats dus een eigen certificaat behalen.
• De verantwoordelijke lascoördinator
• De uitvoeringsklasse
• Conformiteit met welke norm: voor staal en inox is dit deel 2, voor aluminium deel 3 van de EN1090
• De methode waarop je de DoP mag opstellen
• De basismaterialen die je mag verwerken
• De lasprocessen waarvoor je gecertificeerd bent
• De processen die je intern kan en mag uitvoeren

Bovenstaande elementen zijn de beperkende parameters van jouw certificatie. Voor wijzigingen of uitbreidingen hierop moet voorafgaandelijk het akkoord verkregen worden van de aangemelde instantie die de certificatie heeft behartigd. Uitbreidingen zijn natuurlijk steeds mogelijk, zoals het toevoegen van een lasproces, of bijvoorbeeld de aankoop van een plasmatafel. Na het invoeren van de benodigde documentatie (procedures, werkinstructies, controles, ...) mogen deze dan gebruikt worden in het kader van de EN1090-werkzaamheden.



Wat kost dat nu, zo'n EN1090-certificatie?

Dé vraag die iedereen zich stelt, natuurlijk.
Er zijn een aantal kosten die vasthangen aan het voorbereiden op een EN1090-certificatie, zoals bijvoorbeeld:

• De cursus lascoördinator, afhankelijk van de uitvoeringsklasse waarin je actief wilt zijn
• De verschillende lasserskwalificaties (steeds verplicht)
• De lasprocedurekwalificaties, afhankelijk van de uitvoeringsklasse en de staalsoort
• Het initiëel niet-destructief onderzoek bij nieuwe lasprocedures
• De validatie van jouw lasposten of stroombronnen (een jaarlijks terugkerende kost)
• De normen die je nodig hebt: uiteraard EN1090-1 en deel 2 en/of deel 3, maar verder zijn er ook een aantal andere die handig (en noodzakelijk) zijn, zie hieronder.
• Enkele diverse kosten, zoals specifieke meetgereedschappen
• Eventueel speciale software om EN1090-projecten op te volgen
• Het assessment zelf van de aangemelde instantie die jouw keuring komt uitvoeren
• Al dan niet de hulp van een extern bureau om de implementatie van het EN1090-systeem in te voeren en de certificatie te vergemakkelijken
• Eventueel een externe lascoördinator, maar dit is iets wat in de mate van het mogelijke bij voorkeur binnenshuis wordt gehouden (en zeker bij EXC2).
• ...

Welke normen zijn verder noodzakelijk wanneer je een EN1090-systeem draait?

• EN 1090-1: de eisen voor het vaststellen van de conformiteit van constructieve onderdelen
• EN 1090-2 (voor staal en roestvast staal) en/of EN1090-3 (voor aluminium)
• EN ISO 3834 deel 3 en deel 5 (voor EXC2); of deel 2 en deel 5 (voor EXC3 en EXC4)
• EN ISO 5817: het document dat de visuele controle van de lassen behandelt.
• EN ISO 8501-3: visuele voorstelling van oppervlakteonvolkomenheden. Dit is belangrijk in het kader van de voorbereiding voor het conserveren.
• EN ISO 9606-1: het kwalificeren van smeltlassers voor staal, aangezien dit iets is dat de lascoördinator zelf kan uitvoeren...
• ...